Lezing over de intertekstuele relaties rond Multatuli’s Max Havelaar

Op dinsdag 7 mei 2024 organiseert dispuut Plein Air een lezing van Kees Jol BA met als titel 'Een speurtocht naar verwijzingen. Intertekstuele relaties rond Multatuli’s Max Havelaar'. Deelname aan de bijeenkomst is gratis voor leden van de AVOU.

"Ik wil gelezen worden! …  Als dit doel bereikt wordt, zal ik tevreden zijn. Want het was me niet te doen om goed te schrijven... ik wilde zó schrijven dat het gehoord werd." (Max Havelaar, hfst. 20.) Eduard Douwes Dekker of Multatuli wilde vooral verbetering van het lot van de bewoners van ‘Nederlands’ Indië en eerherstel voor zijn gezin.

In het afgelopen najaar volgde Kees Jol de mastermodule 'De negentiende-eeuwse roman'. De eindopdracht was dit jaar het leggen van verbanden tussen een recent werk en een roman uit de genoemde periode. Enig speurwerk rondom Max Havelaar (1859) leverde een lijst titels op, ook recente. Voor een deel betreft dat commentaren op de zakelijke correctheid van de inhoud en meningen over de integriteit van de auteur Eduard Douwes Dekker. Een ander terugkerend thema is de literaire kwaliteit van het boek, dat door de een gekenschetst wordt als chaotisch en onleesbaar, maar al vanaf het begin door anderen als een deksels mooi en vernieuwend boek. Max Havelaar is dan ook opgenomen in de canon van de Nederlandse geschiedenis én die van de Nederlandse literatuur.

Vertalingen en bewerkingen vormen een andere categorie. De eerste vertaling, in het Engels, kwam al in 1867 uit en een nieuwe in Bahasa Indonesia in 2018. Sommige bewerkingen volgen min of meer getrouw Multatuli’s boek in een ander medium zoals film, musical, graphic novel of strip. Andere bewerkingen zijn veel vrijer. Soms is dit als een soort uitbreiding of een reactie op Max Havelaar. Maar Jol vond ook twee pastiches, waarin vooral de vorm van het origineel werd gekopieerd.

Na een theoretische inleiding over intertekstualiteit geeft Jol voorbeelden van de verschillende relaties met het origineel. Voor de twee zeer verschillende korte romans diept hij dat nader uit. Ze zijn het onderwerp van zijn eindwerkstuk: 'Tine' van Nelleke Noordervliet en 'Bougainville' van F. Springer.

Max Havelaar maakt ook de discussie los over moderne literatuuropvattingen betreffende auteursintentie en feiten versus fictie. Beide thema’s zijn inmiddels geproblematiseerd, maar zowel in het originele boek als de interteksten kan de lezer niet om die aspecten heen. Het is boeiend dat er nog steeds actuele boeken over dit onderwerp verschijnen. De wens van Douwes Dekker is zeker uitgekomen. Hij wordt nog steeds gelezen!

Programma

• Multatuli, Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche-Handel-Maatschappij (Rotterdam 1977), eerste uitgave: Max Havelaar of De koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij (Amsterdam 1860); 
• Hertaling door Gijsbert van Es, Max Havelaar  (Amsterdam 2010) ook in één band uitgekomen met Multaboni, Pax Havelaar of het theeleuten der Nederlandse handel- en wandelmaatschappij (Amsterdam 2017);
• Nelleke Noordervliet, Tine of De dalen waar het leven woont (Amsterdam 1987)
• F. Springer, Bougainville, een gedenkschrift (Amsterdam 1981)
• Eric Heuvel en Jos van Waterschoot, Multatili’s Max havelaar. De grafic novel (Oosterhout 2020)
• Willy Vandersteen, Suske en Wiske en de halve Havelaar (Antwerpen 2010)
• Arjan Onderdenwijngaard, Multatuli leeft in Lebak. Honderdzestig jaar Max Havelaar in Indonesië (Amsterdam 2021)
• Tom Phijffer, Het gelijk van Multatuli. Het handelen van Eduard Douwes Dekker in rechtshistorisch perspectief (Amsterdam 2000)
• Dik van der Meulen, Leven en werk van Eduard Douwes Dekker (Amsterdam 2020).